Eindelijk, vakantie. Tijd voor hotels, all ins en rode toeristenbussen? Think again. Vandaag willen we in een woonwijk verblijven, eten en feesten met de locals en zelfs letterlijk in hun bed slapen. Ook redactrice Selma schrijft haar artikels liefst vanuit een hippe koffiebar in Berlijn, terwijl ze in een spotgoedkope Airbnb verblijft die eigenlijk toebehoort aan een onderbetaalde kunstenaar. In deze reeks onderzoekt ze samen met fotografe Sarah Van Looy hoe ons verlangen naar authenticiteit de reis van de een en het thuis van de ander verandert.
Als kind begreep ik het concept van vakantie niet. Ik vond het gek dat we 50 weken per jaar uitkeken naar die ene week aan zee. Kon dat niet andersom? Dat is me nog niet gelukt, maar dankzij Airbnb is die droom wel dichterbij gekomen. In plaats van jaarlijks reikhalzend naar het reisbureau te bellen om een huisje op een vakantiepark te boeken, verhuis ik bijna maandelijks mijn kantoor naar een Airbnb die verdacht veel op mijn eigen appartement lijkt. Een huis zoals thuis, maar dan in een andere stad.
Airbnb speelt in op een verlangen om op te gaan in het lokale, dat ik met veel mensen deel. Terwijl touroperators en hotels je een dure Disneylandversie geven, belooft Airbnb je de echte ervaring van het lokale leven. Ik weet ook wel dat ik strikt genomen nog steeds een toerist ben, maar ik doe alsof het niet zo is. Het allerliefst verplaats ik mijn laptop naar het up and coming Berlijnse district Neukölln waar ik matcha-brownies eet terwijl ik werk in een co-working space. Living like a local zoals Airbnb het bedoeld heeft.
“Zoveel mensen die allemaal iets doen wat een beetje een vies smaakje heeft, dat kan niet zonder gevolgen blijven.”
Geeuw je al? Ik wel. Rol je met je ogen? Ik ook. Want mijn guilty pleasure is cliché geworden, omdat zoveel mensen het doen. En zoveel mensen die allemaal iets doen wat een beetje een vies smaakje heeft, dat kan niet zonder gevolgen blijven. Samen met fotografe Sarah ging ik daarom in Neukölln op zoek naar de impact van mijn favoriete tijdverdrijf.
“If you really want to get famous, you need to go into real estate!”
Berlijn is een hotspot voor “niet-toeristen” zoals ik. Zodra je het centrum verlaat maken de Primark, Dunkin’ Donuts en McDonalds plaats voor sympathieke koffiebars, galerietjes en vintage shops. In die setting spreek ik met Duitse kunstenaars van de generatie die Berlijn hip maakte over de invloed van “niet-toeristen”.
Manuel Botnik (53) staat bekend als “de beruchtste makelaar van Berlijn”, maar is in de eerste plaats kunstenaar en hangt onder de noemer Morgenvogel heel Berlijn vol met vogelhuisjes. Manuel is niet enkel actief op de vogelwoningmarkt: lang voordat Airbnb bestond, startte hij een mailinglist voor kunstenaars die goedkoop tijdelijk verblijf zoeken in Berlijn. Inmiddels bestaat de naamloze lijst, waar je enkel via mond-tot-mond-reclame op terecht kunt komen, uit duizenden mailadressen van mensen die hun woningen onderverhuren. “Art, music, film, literature – who on earth would be interested in any of this crap? If you really want to get famous, you need to go into real estate!” is zijn lijfspreuk.
“Berlijn was een gigantische speeltuin, die bestond uit een verdwenen muur en veel open ruimte.”
Dat is een goed punt. Want voor veel kunstenaars in Berlijn is (onder)verhuur van hun woning een belangrijke bron van inkomsten geworden. Dat is niet altijd zo geweest, vertelt Manuel: “Terwijl in steden zoals Parijs, Londen en New York de huurprijzen tilt sloegen, ervoer Berlijn na de val van de muur juist een bevolkingskrimp. Berlijn was een gigantische speeltuin, die bestond uit een verdwenen muur en veel open ruimte. Mensen uit andere steden die niet de rest van hun leven wilden zwoegen om de huur te betalen – vooral kunstenaars – verhuisden naar Berlijn. De stad veranderde in een paar decennia van het lelijke eendje van Europa in een zwaan.”
Na de kunstenaars kwamen de toeristen. De groeiende belangstelling voor zijn stad zag Manuel terug in de groei van zijn mailinglist, maar ook in de populariteit van Airbnb, het bedrijf dat begon als luchtbedje en inmiddels de grootste hotelketen ter wereld is. Volgens cijfers van Airbnb helpt het platform jaarlijks honderdduizenden ‘niet-toeristen’ de drempels over van Berlijnse woonhuizen die nooit als hotel bedoeld waren. Waar Manuels lijst begon als een manier om kunstenaars met een laag inkomen de mogelijkheid te geven om te reizen, geeft commerciële concurrent Airbnb mensen zoals ik de mogelijkheid om alles wat deze kunstenaars in speeltuin Berlijn neerzetten goedkoop en op de eerste rang te beleven.
Airbnb in Berlijn = matras op palletten
Neukölln is zo’n district waar steeds meer ‘niet-toeristen’ opduiken. Op dit moment zijn er 3,461 Airbnb’s in Neukölln, waarvan 43% uit een volledig appartement of woning bestaat. Veel van het aanbod concentreert zich in zogenaamde ‘Airbnb Boulevards’ met cafés, clubs en galeries die populair zijn bij jonge toeristen. Zo herbergen alleen al de straten Sonnenallee en Weserstraße meer dan 200 Airbnb’s.
“Hoewel Airbnb een ‘persoonlijke ervaring’ claimt, ontmoet ik verhuurster Mona nooit.”
Het district werd lang als achterstandsgebied beschouwd, waar voornamelijk Turkse gastarbeiders onderdak vonden. Totdat vijf jaar geleden de studenten, kunstenaars en jonge mensen met een laag inkomen erheen begonnen te verhuizen vanwege de kleine appartementen en bijbehorende lage huurprijzen. Het resultaat is een straatbeeld waar je vandaag een kebabzaak kunt aantreffen naast een baardkapper en uithangborden van Fritz-kola en artisanaal bier naast shishabars. Er is een goed nachtnet, het voormalige nazi-vliegveld Tempelhof is een geweldig recreatiegebied geworden en de straten zijn levendig. Afval en graffiti zijn overal – en toch voel ik me er veiliger dan in mijn woonplaats Brussel. Kortom: het is de perfecte plek om uit te zoeken hoe ‘niet-toeristen’ als ik onze stempel drukken op het straatbeeld.
Uiteraard verblijf ik er ook deze keer in een Airbnb. Hoewel Airbnb startte als platform dat een ‘persoonlijke ervaring’ bood doordat je verblijft in een ongebruikte kamer in iemands huis, ontmoet ik verhuurster Mona nooit. Ik haal mijn sleutels bij een koffiebar, waar de Australische barman een doosje vol van zulke sleutels doorzoekt. Niet heel persoonlijk, maar nog altijd beter dan verwelkomd worden door een medewerker van een servicebedrijfje, zoals Bnbsitter, dat Airbnb-eigenaars ontzorgt.
Een typisch Airbnb-interieur
De boeken die in stapeltjes verspreid liggen en de kleding die aan open rekken hangt wijzen erop dat Mona echt in dit appartement woont – in tegenstelling tot sommige door een vastgoedeigenaar uitgebate Airbnb’s waar ik eerder verbleef. Aan het plafond hangt een gigantische theaterspot, een matras rust op kartonnen dozen. Het lijkt alsof ik het allemaal als eens gezien heb. Dat kan kloppen, want sommige steden bieden cursussen aan om verhuurders te leren hoe ze een zo authentiek mogelijk aandoende Airbnb creëren. Ook op internet vind je tips voor de juiste faux-artisanal look die jonge mensen wereldwijd aanspreekt en waarbij steigerhout, karton en witte muren vaste ingrediënten zijn.
“Niet alle buren kunnen onderverhuren. Sommige bewoners hebben de lusten, anderen enkel de lasten.”
Opvallend: voordat ik mijn appartement betreed, moet ik twee branddeuren door die allebei geen slot meer hebben. Elke voorbijganger in deze drukke straat kan het appartementsgebouw binnen en tot aan je deur komen. Ik zie het als een teken van goede sociale controle. Kunstenares en Berliner van het laatste decennium Antje (volledige naam bekend bij de redactie), die een hartgrondige hekel heeft aan ‘hipstertoeristen’ zoals ik, haalt me uit die droom. Door de toename van tijdelijk verblijf, neemt de sociale cohesie af.
Kapotte sloten? Grote kans dat er in dit gebouw meerdere Airbnb’s zijn
Antje: “In appartementsgebouwen met veel Airbnb’s, worden de sloten kapotgebroken. Een extra set sleutels laten maken voor branddeuren is duur en door de sloten te verwijderen, hoeven verhuurders enkel de sleutels te dupliceren die direct toegang geven tot hun appartement. Omdat zoveel mensen het doen, durft niemand te klagen. Hetzelfde geldt voor de overlast door vuilnis omdat toeristen het uitgebreide sorteringssysteem niet begrijpen. Toegegeven: ik verhuur zelf ook mijn appartement. Als ik een kunstenaarsbeurs van €1500 krijg, dan is de €500 die ik aan verhuur kan verdienen een welkome aanvulling. Ik praat er liever niet over, want het mag eigenlijk niet. Bovendien heeft niet iedereen de mogelijkheid om onder te verhuren en dat zorgt voor onvrede tussen buren. Sommige bewoners hebben de lusten, anderen enkel de lasten.”
Ich bin ein Berliner, maar welke dan?
Je zou denken dat Airbnb-gasten in elk geval geld binnenbrengen, iets waar Airbnb zelf mee pronkt in de verslagen die het bedrijf publiceert. Volgens journaliste Floor Milikowski zijn die cijfers relatief. Bijkomende kosten van overlast, de impact op de huurmarkt of misgelopen toeristenbelasting zijn namelijk moeilijk te berekenen. Volgens haar onderzoek naar toerisme in Amsterdam kost het de stad zelfs meer dan het oplevert.
Links soy cappuccino in een hippe koffiezaak (€4), rechts thee in een Turks koffiehuis (€1)
Daar komt bij dat er verschillende soorten toeristen zijn. De gemiddelde Airbnb-gast die in Berlijn verblijft komt uit Europa en is jonger dan 40. Velen zijn wat Milikowski ‘slentertoeristen’ noemt. Ze kijken zonder te kopen. Dat geldt ook voor mij: ik lig in het gras van Tempelhof boeken te lezen, wandel door de straten, geef wat geld uit bij de horecazaken. Wat heb je aan toerbussen of souvenirs, als je leeft alsof je thuis bent? Volgens cijfers van Airbnb zegt 85% van de gasten in Berlijn dat dit leven als local precies de reden is dat ze voor Airbnb kozen.
“Waar jij authenticiteit ziet, zie ik eenheidsworst.”
Dat leidt tot een nieuwe vraag, want er zijn veel soorten locals in smeltkroes Neukölln. Eten de slentertoeristen kebab of avocado on toast? Antje moet hier smakelijk om lachen. “De plekken waar je avocado on toast kunt eten worden vaak gerund door Britten, Fransen of Italianen die hier pas een paar jaar wonen. Hun zaken worden enkel bezocht door tijdelijke bewoners zoals jij. Waar jij authenticiteit ziet, zie ik eenheidsworst. Als je echt authenticiteit wil, kun je beter naar een Turkse horecazaak gaan.”
Fotografe Sarah en ik besluiten precies dat te doen. We hebben een pauze nodig na een volle dag moeizame interviews. Overal wordt met argwaan naar de camera gekeken en gezwegen zodra we polsen naar de veranderingen in de wijk. Veel mensen verhuren zelf illegaal via Airbnb (sinds kort kun je in Berlijn beboet worden als je zonder vergunning meer dan de helft van je appartement kort verhuurt), ofwel praten ze liever niet omdat de relatieve rust in de wijk gebaseerd is op het principe live and let live. Nieuwe, oude en tijdelijke inwoners leven in ogenschijnlijke harmonie, zonder dat hun paden elkaar al teveel kruisen.
Voor een gevel die volgeplakt is met stickers ‘vegan’ en ‘vegetarisch’ bestuderen we het aanbod van vegan köfte, als de eigenaar naar buiten snelt. Orhan Usta is zelf geen veganist, maar zag in de komst van toeristen naar zijn buurt een nieuwe markt en vertelt daar maar al te graag over. “Met mijn veganistische köfte bedien ik zowel klanten met Turkse migratie-achtergrond als hippe toeristen. Ik heb dit recept zelf verzonnen. Mensen moeten wel even overtuigd worden, maar het smaakt goed. Ja, toeristen veranderen de wijk, maar ik vind dat niet slecht. Het biedt nieuwe kansen voor ondernemers die durven innoveren. Blijven jullie eten?”
De waarheid ligt in het midden
Zelfs Antje geeft toe dat de toeristen nieuwe faciliteiten en geld naar haar buurt brengen, waar zijzelf ook van profiteert. En ja, onderhuurders betalen haar huur mee, al zou ze het liever anders zien. Ook ‘vastgoedkoning’ Manuel probeert het positief te bekijken. Het irriteert hem dat Airbnb een fortuin verdient terwijl hij slechts een kleine donatie vraagt als iemand een appartement vindt via zijn lijst. “De meeste mensen doneren niets, want ze denken dat alles op het internet gratis is. Ik heb overwogen die verdomde lijst te verkopen, maar de lijst is ook een manier om mijn kunstprojecten onder de aandacht te brengen. Ik zou liever bekend staan vanwege fantastische kunst of muziek, maar goed… dat heb ik al uitgelegd.”
Protest tegen de vastgoedspeculant die Friedelstrasse 54 opkocht
Het succes van de Berlijnse kunstscene is vergelijkbaar met het succes van Airbnb: zodra het grote publiek komt, verwordt een charmante niche tot massaproduct. Authenticiteit heeft een houdbaarheidsdatum. Zodra grote groepen mensen leuke slenterreisjes ondernemen naar woonwijken, verandert dat de sociale cohesie, het aanbod in de winkels en horeca, het volume van het dronken gelal op straat en het interieur van appartementen en koffiebars. Sommige jonge Berlijners vinden dat de oudere generatie kunstenaars daar niet over moet klagen en met de tijd mee moet gaan. Maar onder de hipsterficatie schuilt een groter probleem: de manier waarop verhuur via platforms als Airbnb uiteindelijk huurders uit hun huizen drijft. Daarom de volgende keer: gaan we binnenkort allemaal onze Airbnb-app verwijderen?
Lees hier de hele reeks Living La Vida Local
Foto’s: Sarah Van Looy
Schrijf je reactie